۰ تا ۱۰۰ زایمان سگ! مدت زمان، مراحل و علائم زایمان

سگ در چه سنی زایمان می کند؟

سگ ها معمولاً در سنین ۶ تا ۹ ماهگی به بلوغ جنسی می رسند اما به معنای توانایی فیزیولوژیکی برای باردار شدن است، نه آمادگی کامل برای بارداری و زایمان!

برخی نژادهای کوچک ممکن است حتی زودتر از ۶ ماهگی اولین دوره ی فحلی خود را تجربه کنند، نژادهای بزرگ تر معمولاً دیرتر وارد این مرحله می شوند، گاهی تا ۱۲ ماهگی یا بیشتر.

اولین پریود؛ نقطه شروع اما نه نقطه مناسب بارداری

اولین سیکل فحلی (پریود) در بیشتر سگ های ماده در حدود ۶ ماهگی شروع می شود. این دوره، نشانه ای از آغاز چرخه های باروری است. با این حال، بر اساس تجربیات دامپزشکان و کلینیک های حیوانات خانگی، بارداری در اولین دوره های فحلی به هیچ عنوان توصیه نمی شود. دلیل آن هم نارس بودن ساختار اسکلتی، رحم و سایر اجزای تولیدمثلی است.

سگ هایی که در کمتر از یک سالگی باردار می شوند، معمولاً در دوره زایمان با عوارض متعددی مواجه اند؛ از جمله سخت زایی، ناتوانی در شیردهی یا حتی خطراتی برای سلامت توله ها.

بهترین سن برای اولین بارداری سگ ماده

سن ایده آل برای اولین بارداری سگ ها بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی است. در این بازه زمانی، سگ از نظر فیزیکی و از نظر روانی نیز آمادگی بیشتری برای بارداری، زایمان و پرورش توله ها دارد.

در بررسی چند نژاد مختلف از جمله پامرانیان، شیتزو و گلدن رتریور، متوجه شدیم که نژادهای کوچک تر زودتر به بلوغ می رسند اما نژادهای متوسط و بزرگ معمولاً تا ۱۴ ماهگی هنوز از نظر روانی برای مادری آماده نیستند.

مدت بارداری؛ از لقاح تا زایمان

مدت زمان بارداری سگ ها به طور متوسط حدود ۶۳ روز است. البته این عدد می تواند بین ۵۸ تا ۶۸ روز متغیر باشد که این تفاوت به نژاد، شرایط سلامتی، تعداد توله ها و حتی وضعیت تغذیه ای سگ بستگی دارد.

طبق بررسی PetMD، نژادهای کوچک تر گاهی زودتر زایمان می کنند و در مقابل، سگ های بزرگ ممکن است تا روز ۶۷ نیز منتظر بمانند.

چگونه سگ را برای زایمان آماده کنیم؟

آماده سازی سگ برای زایمان یکی از مهم ترین مراحل در تضمین سلامت مادر و توله ها است. این آمادگی صرفاً به فراهم کردن یک محل فیزیکی محدود نمی شود، بلکه شامل ایجاد حس امنیت، آمادگی روانی و دسترسی به تجهیزات ضروری است.

انتخاب محل زایمان؛ فقط آرامش کافی نیست

یکی از مهم ترین موارد در آماده سازی سگ، انتخاب محل مناسب برای زایمان است. محل باید دور از رفت و آمد، سر و صدا و تغییرات دمایی باشد. تجربه ای که من در نگهداری از سگ های باردار داشتم، نشان داد که محیط نا آرام یا حضور مداوم انسان ها می تواند باعث اضطراب شدید سگ در لحظه زایمان شود و حتی روند طبیعی را مختل کند.

جعبه زایمان (Whelping Box) بهترین گزینه است؛ این جعبه باید به اندازه ای بزرگ باشد که سگ بتواند داخل آن بچرخد و دراز بکشد اما نه آن قدر بزرگ که توله ها در گوشه ای از آن گیر بیفتند یا سرد شوند.

دیواره های کم ارتفاع و لبه های داخلی ضدله شدگی (Pig rails) برای محافظت از توله ها در برابر له شدن ناخواسته توسط مادر، توصیه می شوند. دمای محل زایمان باید حدود ۲۲ درجه سانتی گراد باشد تا نه سگ مادر دچار استرس شود و نه توله ها در ساعات اولیه دچار افت دما شوند.

پوشش کف و رعایت بهداشت؛ از نجات توله ها تا جلوگیری از عفونت

کف جعبه باید با پدهای جاذب یا حوله های تمیز و ضخیم پوشانده شود. بهتر است چندین لایه تهیه شود تا پس از هر زایمان بتوان آن را سریعاً تعویض کرد. این کار به جلوگیری از انتقال باکتری ها به توله ها کمک می کند و نظافت محیط را آسان تر می سازد.

استفاده از تنها یک لایه حوله باعث می شود کف جعبه مرطوب باقی بماند و توله ها به خاطر سرمای موضعی دچار هیپوترمی شوند.

تجهیزات ضروری در زمان زایمان سگ

برای مواجهه با هرگونه وضعیت اضطراری، حضور برخی تجهیزات حیاتی است:

• حوله های تمیز: برای خشک کردن توله ها بلافاصله پس از تولد
• قیچی استریل: در صورتی که سگ بند ناف را نجوید یا کامل جدا نکند
• دستکش یک بارمصرف: برای جلوگیری از انتقال باکتری در صورت دخالت انسان
• الکل و بتادین: جهت ضدعفونی ابزارها یا در صورت نیاز به پانسمان فوری
• کیسه آب گرم: برای حفظ دمای بدن توله ها، به خصوص در زایمان های زمستانی

آماده سازی ذهنی سگ؛ فراموش شده اما ضروری

نکته ای که اغلب نادیده گرفته می شود، آشنا کردن سگ با محیط زایمان است. حداقل ۳ تا ۵ روز قبل از موعد احتمالی، سگ باید فرصت داشته باشد تا جعبه زایمان را بو بکشد، در آن بخوابد و با آن احساس راحتی کند. این کار باعث کاهش استرس، افزایش اعتماد و در بسیاری موارد تسهیل روند طبیعی زایمان می شود.

مراحل کامل زایمان طبیعی سگ ها: از آغاز درد زایمان تا تولد توله ها

زایمان در سگ ها فرآیندی چندمرحله ای و نسبتاً پیچیده است که نیازمند آگاهی، آرامش و نظارت دقیق است. اگرچه بسیاری از سگ ها به طور طبیعی و بدون نیاز به مداخله انسانی زایمان می کنند اما شناخت مراحل مختلف این فرایند برای صاحبان حیوانات خانگی بسیار مهم است تا در صورت بروز مشکل، به موقع واکنش نشان دهند.

مرحله اول: آمادگی زایمان و انقباضات اولیه

مدت زمان: معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ساعت، اما در برخی نژادها ممکن است بیشتر طول بکشد.

در این مرحله، بدن سگ شروع به آمادگی برای زایمان می کند. دهانه رحم به آرامی باز می شود و انقباضات ملایم رحم آغاز می شود. این مرحله ممکن است برای افراد بی تجربه نادیده گرفته شود، زیرا انقباضات خارجی هنوز قابل مشاهده نیستند.

علائم رفتاری قابل تشخیص

• بی قراری شدید: سگ ممکن است مدام مکان خود را تغییر دهد، ناله کند یا پنهان شود.
• بی اشتهایی: اغلب سگ ها در ۲۴ ساعت قبل از زایمان غذا نمی خورند.
• کاهش دمای بدن: کاهش دمای مقعدی سگ به زیر ۳۷/۲ درجه سانتی گراد، نشانه قطعی نزدیک شدن زایمان است.
• لیسیدن ناحیه تناسلی: برای تمیز کردن و کاهش اضطراب
• حفر کردن زمین یا رختخواب: نشانه ی غریزی آماده سازی لانه

مرحله دوم: زایمان توله ها

مدت زمان: معمولاً بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت بین تولد هر توله. اگر بیش از ۲ ساعت بین تولدها فاصله بیفتد، باید با دامپزشک مشورت کرد.

این مرحله شامل خروج واقعی توله ها است و نشانه هایی بسیار مشخص دارد:

• افزایش شدت انقباضات: سگ به حالت فشار قرار می گیرد، معمولاً به پهلو می خوابد و لگن خود را سفت می کند.
• پاره شدن کیسه آمنیوتیک: توله با یا بدون این کیسه به دنیا می آید.
• تولد توله: معمولاً ابتدا سر یا باسن خارج می شود و پس از چند فشار، توله به طور کامل بیرون می آید.
• مراقبت اولیه توسط مادر: سگ بند ناف را می جود و توله را لیس می زند تا تنفس او فعال شود. این عمل حیاتی است و عدم انجام آن می تواند به تنگی نفس توله منجر شود.

اگر مادر به هر دلیل بند ناف را قطع نکند، شما باید با قیچی استریل شده آن را ببرید و محل را با بتادین ضدعفونی کنید.

مرحله سوم: خروج جفت

زمان: بلافاصله پس از تولد هر توله

با هر توله، یک جفت نیز باید خارج شود. این مرحله در بسیاری از موارد با تولد توله هم زمان است. مادر معمولاً جفت را می خورد؛ رفتاری طبیعی و غریزی که به تولید اکسی توسین و ادامه روند زایمان کمک می کند.

نکته مهم: اگر تعداد جفت ها با تعداد توله ها مطابقت نداشته باشد، ممکن است یکی از جفت ها در رحم باقی مانده باشد. این وضعیت می تواند منجر به عفونت رحم یا تب پس از زایمان شود.

باقی ماندن جفت در رحم یکی از علل اصلی عفونت های بعد از زایمان در سگ ها است.

نشانه های زایمان در سگ ها

زایمان در سگ ها با مجموعه ای از نشانه های مشخص آغاز می شود که اگر به درستی و به موقع تشخیص داده شوند، می توانند به مدیریت بهتر این فرایند کمک کنند. برخی از این علائم فیزیولوژیکی و برخی رفتاری هستند که نشان دهنده ورود سگ به مرحله آمادگی برای زایمان اند.

۱- کاهش دمای بدن

یکی از قطعی ترین نشانه های نزدیک بودن زایمان در سگ ها، افت دمای بدن به زیر ۳۷.۵ درجه سانتی گراد است. این کاهش معمولاً بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت پیش از شروع زایمان اتفاق می افتد.

برای اطمینان از دقت، توصیه می شود از ۵ روز پیش از موعد تقریبی، روزانه دوبار دمای بدن سگ با دماسنج دیجیتال مقعدی اندازه گیری شود.

۲- بی قراری و حفر زمین یا بستر

رفتارهایی مانند قدم زدن بی هدف، ناله کردن، لیسیدن مداوم ناحیه تناسلی و به ویژه حفر کردن زمین یا بستر خواب از نشانه های رفتاری بارز ورود سگ به مرحله اول زایمان هستند.

این رفتارها نشانه فعال شدن غریزه لانه سازی اند و معمولاً چند ساعت پیش از شروع انقباضات قابل مشاهده اند.

۳- کاهش یا قطع اشتها

بیشتر سگ ها در ساعات منتهی به زایمان از غذا خوردن امتناع می کنند. این بی اشتهایی ممکن است همراه با حالت تهوع یا حتی استفراغ خفیف باشد. کاهش اشتها از نشانه های طبیعی آغاز زایمان است و جای نگرانی ندارد، مگر اینکه همراه با علائم دیگر مانند بی حالی یا ضعف شدید باشد.

۴- ترشحات واژینال

ظهور ترشحات بی رنگ، شفاف یا حاوی رگه های خونی از واژن نشان دهنده باز شدن دهانه رحم و آمادگی برای ورود به مرحله فعال زایمان است. ترشح سبز رنگ ممکن است طبیعی باشد اما اگر بدبو یا زیاد باشد، می تواند نشانه عفونت یا مرگ توله در رحم باشد و نیاز به بررسی فوری دارد.

۵- رفتارهای لانه سازی

در این مرحله، سگ تلاش می کند با جمع آوری اشیای نرم، محل امنی برای زایمان بسازد. ممکن است بارها بین مکان های مختلف جابه جا شود، گوشه های خانه را بررسی کند و پتوها یا بالش ها را جابه جا نماید. این رفتارها معمولاً هم زمان با بی قراری افزایش می یابند و از نشانه های نزدیک شدن به مرحله دوم زایمان هستند.

۶- علائم فیزیکی: لرزش، نفس نفس زدن، حالت تهوع

با نزدیک شدن به زایمان، سگ ممکن است دچار لرزش، افزایش تنفس سطحی (panting) و حتی تهوع خفیف شود. این علائم معمولاً به دلیل بالا رفتن هورمون اکسی توسین و شروع انقباضات داخلی رحم رخ می دهند. در برخی نژادها مانند بولداگ یا پامرانیان، این علائم شدیدتر و زودتر ظاهر می شوند.

تعداد توله ها در اولین زایمان سگ ها

اولین زایمان برای سگ ها، به ویژه در نژادهای خانگی، همیشه با سوالات زیادی همراه است؛ یکی از رایج ترین این سوالات، مربوط به تعداد توله هایی است که می توان انتظار داشت.

برخلاف تصور عموم که فکر می کنند سگ ها همیشه زایمان های پرجمعیتی دارند، واقعیت این است که اولین زایمان معمولاً کم تعداد و محافظه کارانه تر است.

میانگین کلی در اولین زایمان

بر اساس داده های منتشرشده در Journal of Animal Science, میانگین تعداد توله ها در نخستین زایمان بین ۱ تا ۴ عدد است. این عدد ممکن است برای نژادهای بزرگ بیشتر باشد اما در اغلب نژادهای متوسط و کوچک، همین بازه عددی رایج است.

تجربه ها نشان می دهد نژادهایی مانند شیتزو، پامرانین و یورکشایر تریر، توله های اولین زایمانشان معمولاً بین ۲ تا ۳ عدد هستند. با این حال، حتی در نژادهای بزرگ مانند لابرادور رتریور، اولین زایمان به ندرت بیش از ۵ توله می شود.

نقش نژاد در تعداد توله ها

نژاد سگ تأثیر مستقیمی بر تعداد توله ها دارد. نژادهای کوچک جثه مانند شی هواهوا، پاپیون و پامرانین معمولاً در اولین زایمان تنها ۱ یا ۲ توله دارند. این موضوع به دلیل محدودیت فضای رحم و ساختار بدنی محدودتر این نژادهاست.

در مقابل، نژادهای بزرگی مثل ژرمن شپرد، دوبرمن یا گلدن رتریور، به طور متوسط ۶ تا ۸ توله در زایمان های بعدی دارند، اگرچه در اولین بار هم ممکن است به ۴ یا ۵ توله برسند.

نژادهایی مانند سگ های شکاری (Labrador Retriever, Beagle) پتانسیل بالاتری برای زایمان های پرتوله دارند.

تاثیر سن و وضعیت سلامت مادر

یکی از عوامل مهم در تعداد توله ها، سن سگ در زمان اولین بارداری است. سگ هایی که در سن کمتر از ۱۲ ماهگی باردار می شوند، معمولاً توله های کمتری دارند و بیشتر در معرض خطر زایمان سخت هستند. از نظر فیزیولوژیکی، رحم و سیستم تولیدمثل در این سن هنوز به تکامل کامل نرسیده اند.

سلامت عمومی و تغذیه مناسب نیز نقش کلیدی دارد. کمبود مواد مغذی مانند اسید فولیک، پروتئین یا امگا ۳ می تواند روی کیفیت تخمک گذاری و حفظ جنین اثر منفی بگذارد. در نمونه ای از پرورش یک سگ نژاد کاوالیر، تغذیه نامناسب در دوران بارداری منجر به زایمان تنها یک توله شد که رشد ناقصی هم داشت.

تأثیر ژنتیک و تجربه ی زایمان های بعدی

در اکثر سگ ها، زایمان های بعدی با افزایش قابل توجه تعداد توله ها همراه است. این مسئله هم به دلیل آمادگی بهتر جسمی و هم بلوغ کامل سیستم تولیدمثل است. همچنین سابقه زایمان پرتوله در مادر یا خواهرانش نیز نشانه ای از پتانسیل ژنتیکی برای زایمان های متعدد است.

مراقبت های پس از زایمان سگ ها

پس از پایان زایمان، مرحله ای حساس و بسیار مهم آغاز می شود که نقش تعیین کننده ای در سلامت سگ مادر و رشد طبیعی توله ها دارد.

۱- نظافت محیط زایمان؛ پیشگیری از عفونت

یکی از اقدامات حیاتی پس از زایمان، تمیز نگه داشتن جعبه زایمان است. پارچه ها یا پدهای جاذب زیر بدن مادر باید بلافاصله پس از پایان زایمان تعویض شوند و در ساعات اولیه، هر چند ساعت یک بار بازبینی شوند.

بی توجهی به بهداشت بستر در ۲۴ ساعت اول، در چند مورد باعث بروز التهاب پستان یا عفونت های پوستی شد. تمیز بودن محیط زایمان می تواند خطر ابتلا به mastitis (عفونت پستان) و metritis (عفونت رحم) را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

۲- پایش وضعیت جسمی مادر؛ از تب تا رنگ لثه ها

سگ مادر در ساعات و روزهای پس از زایمان باید به دقت تحت نظر باشد. موارد زیر باید به طور منظم بررسی شوند:

• دمای بدن: تب بالاتر از ۳۹.۵ درجه سانتی گراد می تواند نشانه ی عفونت باشد.
• ترشحات واژن: ترشحات تیره یا سبز کم رنگ برای چند روز طبیعی است، اما بوی بد، افزایش حجم یا خونریزی شدید هشداردهنده اند.
• رنگ لثه ها: لثه های رنگ پریده یا خاکستری می توانند نشانه کم خونی یا شوک باشند.
• اشتها و رفتار: کاهش شدید اشتها، بی حالی یا ناله های ممتد، نیاز به بررسی دامپزشکی فوری دارند.

۳- کنترل خونریزی؛ چه میزان طبیعی است؟

وجود ترشحات واژینال خفیف تا چند روز پس از زایمان امری طبیعی است. این ترشحات معمولاً قرمز تیره یا قهوه ای هستند و به تدریج کاهش می یابند. اما اگر میزان خونریزی زیاد باشد، رنگ آن روشن باشد یا با لخته های بزرگ همراه شود، باید بلافاصله با دامپزشک تماس گرفت.

این وضعیت ممکن است به دلیل باقی ماندن بخشی از جفت یا پارگی رحم باشد.

۴- اطمینان از تغذیه توله ها؛ ساعات طلایی پس از تولد

اولین ساعات پس از زایمان، به ویژه ۲ ساعت نخست، زمانی حیاتی برای توله هاست تا شروع به مکیدن شیر مادر کنند. شیر اولیه یا آغوز (colostrum) سرشار از آنتی بادی هایی است که سیستم ایمنی توله را برای هفته های ابتدایی زندگی تقویت می کند.

توله ای که نتواند در این بازه زمانی شیر بخورد، در معرض خطر بالای عفونت های اولیه و کاهش رشد قرار دارد. در نژادهایی با سر بزرگ تر مانند بولداگ، برخی توله ها در مکیدن دچار مشکل می شوند و نیاز است به صورت دستی به سینه مادر نزدیک شوند یا از شیر جایگزین مخصوص توله سگ استفاده شود.

علائم هشدار پس از زایمان در سگ ها

پس از زایمان، سگ مادر وارد مرحله ای بسیار حساس می شود که نیاز به نظارت دقیق و مستمر دارد. در حالی که بسیاری از مادران به خوبی با این دوره سازگار می شوند، برخی علائم می توانند نشانه ای از خطرات جدی باشند و نادیده گرفتن آن ها ممکن است سلامت مادر یا توله ها را به خطر بیندازد.

تب بالای ۳۹.۵ درجه سانتی گراد

افزایش دمای بدن به بالاتر از این مقدار می تواند علامت روشنی از عفونت داخلی (مانند التهاب رحم یا پستان) باشد. این وضعیت معمولاً با بی حالی، لرز و کاهش اشتها همراه است. اگر دما به ۴۰ درجه برسد، خطر سپسیس وجود دارد و باید فوراً دامپزشک وارد عمل شود.

ترشحات بدبو، سبز یا زرد رنگ از واژن

در حالی که ترشحات خفیف تیره یا قهوه ای تا چند روز طبیعی است، ترشحات سبز، زرد یا با بوی تند می تواند نشانه عفونت پس زایمانی یا باقی ماندن جفت در رحم باشد. این وضعیت معمولاً با درد شکمی و تب همراه است و نیازمند درمان دارویی یا حتی جراحی است.

امتناع کامل از خوردن یا نوشیدن

بی میلی شدید به غذا و آب پس از زایمان می تواند نشانه ای از نارسایی متابولیکی، عفونت یا خستگی مفرط باشد. اگر این حالت بیشتر از ۱۲ ساعت ادامه یابد، ممکن است سگ نیاز به تزریق مایعات یا بررسی های آزمایشگاهی داشته باشد.

لرزش یا تشنج؛ احتمال اکلامپسی

لرزش، سفتی عضلات یا حتی تشنج در روزهای پس از زایمان از علائم جدی کمبود شدید کلسیم (اکلامپسی) هستند. این وضعیت به خصوص در نژادهای کوچک جثه دیده می شود و اگر سریع درمان نشود، می تواند منجر به مرگ شود.

در سگ های شیرده معمولاً بین روز ۱۰ تا ۳۰ پس از زایمان ظاهر می شود و نیاز به درمان فوری با تزریق کلسیم دارد.

مشکلات در توله ها؛ نشانه های غیرعادی

اگر توله ها شیر نمی خورند، مدام گریه می کنند، بی حرکت به نظر می رسند یا رشد وزنی ندارند، باید بلافاصله وضعیت سلامت مادر و تغذیه بررسی شود. کمبود آغوز، عفونت های مادرزادی یا نارس بودن توله می توانند از عوامل باشد. تأخیر در تشخیص این موارد می تواند به مرگ توله منجر شود.

مشکلات رایج در فرآیند زایمان سگ ها؛ چه زمانی زایمان غیرطبیعی است؟

اگرچه زایمان طبیعی در سگ ها اغلب بدون نیاز به مداخله انسانی انجام می شود اما برخی موارد می توانند روند طبیعی را مختل کنند و نیاز به دخالت فوری دامپزشک دارند. شناخت علائم هشداردهنده در زمان زایمان، می تواند از عواقب جدی مانند مرگ توله یا مادر جلوگیری کند.

گیر کردن توله در کانال زایمان

این حالت که معمولاً در نژادهای کله پهن مانند بولداگ یا بوکسور رخ می دهد، نیازمند مداخله سریع است. اگر فشار مادر ادامه یابد اما توله خارج نشود، احتمال پارگی رحم یا خفگی توله بسیار بالاست. در این شرایط، زایمان سزارین می تواند راه حل نجات بخش باشد.

انقباضات ضعیف یا توقف کامل روند زایمان

اگر مادر وارد فاز دوم زایمان شده اما انقباضات شدید متوقف یا ضعیف شود، احتمالاً دچار بی حسی رحمی یا خستگی زایمانی شده است. این وضعیت نیاز به بررسی دامپزشکی دارد تا با تزریق اکسی توسین یا مداخلات دیگر، زایمان ادامه یابد.

باقی ماندن جفت در رحم

اگر بعد از تولد توله ها، تمامی جفت ها خارج نشوند، قطعات باقی مانده می توانند منجر به عفونت رحم (metritis) شوند. علائمی مانند تب، ترشحات بدبو و درد شکمی، نشانه های اولیه این وضعیت هستند. درمان معمولاً شامل آنتی بیوتیک و در موارد شدید، جراحی است.

زایمان طولانی تر از ۱۲ ساعت یا وقفه های طولانی

اگر زایمان بیش از ۱۲ ساعت طول بکشد یا بیش از ۲ ساعت بین تولد دو توله فاصله بیفتد (در حالی که توله دیگری در رحم باقی مانده باشد)، باید به عنوان یک اورژانس زایمانی در نظر گرفته شود. تأخیر بیش از حد ممکن است باعث مرگ توله های باقی مانده یا خستگی کشنده برای مادر شود.

اقدامات درمانی هنگام سخت زایی در سگ ها؛ چه زمانی و چگونه مداخله لازم است؟

زایمان در سگ ها در بسیاری از موارد به طور طبیعی انجام می شود اما شرایطی وجود دارد که نیاز به مداخله دامپزشکی فوری دارد. تأخیر در اقدام می تواند به بروز آسیب های جدی برای سگ مادر و حتی مرگ توله ها منجر شود.

تأخیر بیش از ۲ ساعت بین تولد توله ها

اگر پس از تولد یک توله، بیش از ۲ ساعت بگذرد بدون اینکه توله بعدی متولد شود (در حالی که انقباضات ادامه دارد یا توله دیگری در سونوگرافی دیده شده) باید فوراً با دامپزشک تماس گرفت. این علامت می تواند نشان دهنده گیر کردن توله در کانال زایمان یا ضعف انقباضات رحمی باشد.

بی حالی، درد شدید یا ناله مداوم

نشانه هایی مانند بی حالی، بی قراری شدید، ناله ممتد، افت فشار خون یا تنفس دشوار ممکن است نشانگر زایمان پرخطر، پارگی رحم یا کمبود کلسیم باشند. در این موارد، هرگونه انتظار یا خوددرمانی می تواند شرایط را وخیم تر کند.

تزریق اکسی توسین؛ فقط توسط دامپزشک

اکسی توسین یک داروی انقباضی قوی است که به تحریک رحم کمک می کند اما استفاده ی نادرست از آن می تواند منجر به پارگی رحم یا مرگ توله شود. تنها یک دامپزشک باید پس از بررسی کامل رحم، موقعیت توله ها و وضعیت مادر، تصمیم به تزریق بگیرد.

ماساژ شکم؛ تنها در موارد خاص و با احتیاط

ماساژ بسیار ملایم شکم، در شرایطی که انقباضات ضعیف است اما توله در موقعیت مناسب قرار دارد، می تواند به روند زایمان کمک کند. با این حال، فشار بیش از حد یا ماساژ نادرست می تواند خطرناک باشد و توله را دچار آسیب کند. بهترین راه، انجام این کار زیر نظر دامپزشک یا پرورش دهنده حرفه ای است.

سزارین؛ راه حل نهایی در نژادهای پرخطر

در نژادهایی مانند بولداگ، بوستون تریر، پاگ یا چاوچاو که جمجمه توله ها بزرگ تر از مجرای زایمان است یا در صورت گیر کردن توله و ناکارآمدی دارو، عمل سزارین تنها راه ایمن برای حفظ جان مادر و توله هاست. در بسیاری از موارد، سزارین از پیش برنامه ریزی شده برای این نژادها توصیه می شود.

تغذیه و مراقبت های ویژه پس از زایمان؛ برای مادر و توله ها

تغذیه مادر پس از زایمان

سگ مادر در دوران شیردهی نیاز به کالری و پروتئین بیشتری دارد. باید از غذاهای مخصوص مادران شیرده استفاده شود که غنی از کلسیم، چربی سالم و ویتامین ها هستند. مصرف کم کلسیم می تواند منجر به اکلامپسی شود.

همچنین دسترسی دائمی به آب تمیز و خنک برای جلوگیری از کم آبی بسیار ضروری است.

مراقبت از توله ها

در هفته ی اول زندگی، توله ها نمی توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. دمای محیط باید بین ۳۰ تا ۳۲ درجه سانتی گراد حفظ شود. در صورت مکیدن ضعیف یا عدم مکیدن، استفاده از شیر خشک مخصوص توله سگ ها (نه شیر گاو!) توصیه می شود.

توله ها باید ظرف ۲ ساعت اول شیر آغوز را دریافت کنند تا سیستم ایمنی آن ها فعال شود.

از کجا بفهمیم زایمان سگ به پایان رسیده است؟

تشخیص پایان زایمان به معنای اطمینان از خروج همه توله ها و جفت هاست. نشانه های قطعی پایان زایمان شامل موارد زیر است:

• توقف کامل انقباضات رحمی
• خروج آخرین جفت پس از توله نهایی
• تمرکز مادر بر مراقبت از توله ها، مانند لیسیدن و خوابیدن در کنار آن ها
• عدم وجود توله یا جفت باقی مانده در معاینه سونوگرافی یا لمس شکمی توسط دامپزشک

تفاوت زایمان در نژادهای مختلف سگ؛ چرا برخی نژادها سخت زا هستند؟

نژاد سگ نقش کلیدی در نوع زایمان دارد. عوامل ژنتیکی، شکل جمجمه، اندازه لگن و تعداد توله ها می تواند تعیین کننده نوع زایمان باشد.

نژادهای پوزه کوتاه (براکی سفالی ها): نژادهایی مثل بولداگ، بوستون تریر و پاگ به دلیل جمجمه بزرگ توله ها و لگن باریک، اغلب نمی توانند به طور طبیعی زایمان کنند و سزارین الزامی است.

نژادهای پوزه بلند: نژادهایی مانند لابرادور رتریور، ژرمن شپرد یا بوردر کولی معمولاً زایمان طبیعی و کم خطر دارند. توله ها معمولاً با وزن متعادل و بدون مشکل در تولد خارج می شوند.

نژادهای بسیار کوچک: نژادهایی نظیر پاپیون، پامرانین و یورکشایر تریر توله های کوچکی دارند اما به دلیل بدن ظریف و حساس، ممکن است در زایمان اول دچار سخت زایی یا ضعف انقباضات شوند. نظارت دامپزشکی از ابتدای بارداری برای این نژادها ضروری است.

زایمان در سگ ها؛ تلفیق طبیعت و نیاز به مدیریت انسانی دقیق

برخلاف تصور رایج، زایمان در سگ ها پدیده ای صرفاً غریزی و بی نیاز از نظارت نیست. آنچه تجربه، داده های علمی و مشاهدات دامپزشکی نشان داده اند، این است که این فرآیند ظاهراً طبیعی، در عمل ترکیبی از فیزیولوژی پیچیده، نیاز به مراقبت پیوسته و در مواردی، دخالت تخصصی است.

اهمیت آمادگی روانی و محیطی سگ، شناخت دقیق علائم، زمان بندی درست و حتی ابزارهای ساده اما کلیدی مثل جعبه زایمان، در کنار تغذیه و مراقبت های پس از تولد، تعیین کننده مرز میان یک زایمان ایمن و بحرانی هستند.

عدم آمادگی صاحبان سگ و نا آگاهی از مراحل زایمان، از اصلی ترین دلایل بروز سخت زایی و مرگ نوزادان است. همین موضوع بار دیگر تأکید می کند که دانستن کافی نیست، بلکه آگاهی باید به عمل منجر شود.

اگرچه نژاد، سن، سلامت و تغذیه از عوامل تعیین کننده در موفقیت زایمان اند اما آنچه در نهایت تفاوت ایجاد می کند، درک ما از نیازهای لحظه به لحظه ی سگ مادر و توانایی ما در پاسخ گویی به آن ها است.

سوالات متداول

چرا برخی از سگ ها پس از زایمان جفتشان را می خورند و این رفتار چه تأثیری بر بهبود وضعیت جسمی آن ها دارد؟

خوردن جفت توسط سگ ها یک رفتار طبیعی و غریزی است. جفت منبعی غنی از پروتئین، آهن و مواد مغذی است که می تواند به بازیابی سریع انرژی مادر کمک کند. همچنین این عمل باعث تحریک ترشح هورمون اکسی توسین می شود که موجب انقباض رحم و تسریع خروج باقی مانده های زایمان می گردد.

از طرفی، خوردن جفت باعث کاهش بوی خون و در نتیجه کاهش احتمال جلب توجه شکارچیان در طبیعت می شود، هرچند در محیط خانگی هم از نظر غریزی تکرار می شود. با این حال، خوردن بیش از حد جفت ممکن است باعث اسهال در سگ شود.

در صورت باقی ماندن جفت در رحم سگ پس از زایمان، چه علائمی ممکن است ظاهر شود و چه اقداماتی باید انجام داد؟

باقی ماندن جفت در رحم یک وضعیت خطرناک است که می تواند منجر به عفونت رحمی، تب، ترشحات بدبو، بی حالی و کاهش اشتها در سگ مادر شود. ترشحات سبز یا قهوه ای تیره که بیش از سه روز ادامه داشته باشند، از علائم هشداردهنده هستند.

در چنین مواردی باید سگ فوراً توسط دامپزشک معاینه شود. درمان معمولاً شامل تجویز آنتی بیوتیک، داروهای منقبض کننده رحم یا در موارد شدید، جراحی برای تخلیه رحم است.

چگونه می توان با اندازه گیری دمای بدن، زمان تقریبی زایمان سگ را پیش بینی کرد؟

از روز ۵۸ بارداری به بعد، دمای بدن سگ باید روزانه (ترجیحاً در یک زمان مشخص از روز) اندازه گیری شود. دمای طبیعی سگ بین ۳۸.۳ تا ۳۹.۲ درجه سانتی گراد است.

کاهش دمای بدن به حدود ۳۷ یا پایین تر معمولاً نشانه شروع زایمان ظرف ۱۲ تا ۲۴ ساعت آینده است. این روش یکی از دقیق ترین روش های خانگی برای پیش بینی زمان زایمان محسوب می شود، هرچند نباید تنها به آن اکتفا کرد و سایر نشانه های رفتاری نیز باید بررسی شوند.

در زایمان سگ هایی با تنها یک توله (singleton pregnancy)، چه خطرات بیشتری وجود دارد و چرا احتمال سخت زایی در این حالت بیشتر است؟

در بارداری های تک قلویی، به دلیل نبود فشار کافی روی دیواره رحم، انقباضات رحمی اغلب به خوبی آغاز نمی شوند. این حالت که انرسی رحمی اولیه نام دارد، ممکن است باعث شود زایمان اصلاً شروع نشود یا بسیار طولانی و ناقص باشد.

علاوه بر این، تنها توله معمولاً فضای بیشتری در رحم دارد و ممکن است درشت تر باشد که این نیز احتمال گیر کردن در کانال زایمان را افزایش می دهد. در چنین مواردی، اغلب نیاز به القای زایمان دارویی یا انجام سزارین وجود دارد.

نقش انقباضات ناکارآمد (uterine inertia) در بروز مشکلات زایمان سگ چیست و چگونه می توان آن را درمان کرد؟

انرسی یا سستی عضلات رحم ممکن است به صورت اولیه (اصلاً انقباضی وجود ندارد) یا ثانویه (انقباضات شروع شده اما متوقف می شوند) بروز کند. این مشکل اغلب در سگ های مسن، سگ های دارای توله های کم یا خیلی زیاد یا در موارد کمبود کلسیم و گلوکز خون دیده می شود.

درمان این وضعیت شامل تزریق اکسی توسین یا کلسیم گلوکونات توسط دامپزشک و در موارد شدیدتر، انجام عمل سزارین است. درمان خانگی یا بدون مشورت متخصص ممکن است جان مادر و توله ها را به خطر بیندازد.

چرا زایمان در نژادهای پوزه کوتاه (براکیوسفالیک) مانند بولداگ انگلیسی معمولاً نیاز به مداخله دامپزشکی یا سزارین دارد؟

نژادهای براکیوسفالیک مانند بولداگ، بوستون تریر یا پکینیز دارای سرهای بزرگ و پهن هستند که به راحتی از کانال لگن عبور نمی کنند. همچنین ساختار لگن این نژادها باریک تر از سایر نژادهاست.

این شرایط باعث دشوار شدن عبور توله ها در زایمان طبیعی می شود. به همین دلیل، بسیاری از دامپزشکان انجام سزارین برنامه ریزی شده را در هفته ۶۳ بارداری برای این نژادها توصیه می کنند تا از خطرات زایمان سخت، گیر کردن توله ها و مرگ جنین پیشگیری شود.

آیا همه توله سگ ها باید در کیسه آمنیوتیک به دنیا بیایند و در صورت باقی ماندن کیسه چه کاری باید کرد؟

بله، تمامی توله ها در کیسه آمنیوتیک (غشای نازک محافظ جنین) به دنیا می آیند. مادر معمولاً بلافاصله پس از تولد توله، این کیسه را پاره کرده و توله را لیس می زند تا تنفس او آغاز شود.

در صورتی که مادر این کار را انجام ندهد، صاحب سگ باید کیسه را سریعاً پاره کند، دهان و بینی توله را از مایع پاک کند و با یک حوله نرم، بدن توله را مالش دهد تا تنفس برقرار شود. تأخیر در این اقدام می تواند به خفگی توله منجر شود.

چه تفاوتی میان ترشحات طبیعی و غیرطبیعی پس از زایمان سگ وجود دارد و چگونه می توان آن ها را از هم تشخیص داد؟

ترشحات واژینال تا سه هفته پس از زایمان طبیعی هستند، به شرط آن که:

• بی رنگ، سبز تیره یا قهوه ای باشند
• بدون بو یا با بوی خفیف باشند
• حجم آن ها به مرور کاهش یابد

در مقابل، ترشحات زرد، چرکی، سفید، بسیار بدبو یا همراه با تب و بی حالی مادر، نشانه های عفونت یا باقی ماندن جفت در رحم هستند.

در چه مواردی استفاده از داروهای القای زایمان سگ (مثل اکسی توسین) توصیه می شود و چه عوارضی دارد؟

اکسی توسین، کلسیم و گلوکز از داروهایی هستند که برای تقویت انقباضات رحم استفاده می شوند. این داروها فقط در شرایطی که توله ها در موقعیت صحیح باشند و دهانه رحم به خوبی باز شده باشد، مجاز به استفاده هستند.

تجویز نادرست یا استفاده زودهنگام از این داروها ممکن است منجر به پارگی رحم، گیر افتادن توله ها یا مرگ جنین شود.

در صورتی که توله سگی بلافاصله پس از تولد شروع به مکیدن نکند، چه اقداماتی باید انجام شود؟

توله باید در دو ساعت اول پس از تولد مکیدن پستان را آغاز کند تا از آغوز مادر (سرشار از آنتی بادی ها) بهره مند شود. در صورتی که توله این کار را انجام ندهد، باید:

• راه های تنفسی او را از مایع پاک کنید
• بدن توله را با حوله ماساژ دهید
• توله را به پستان مادر نزدیک کنید

اگر باز هم توله مکیدن را آغاز نکرد، استفاده از شیر خشک مخصوص توله سگ با قطره چکان توصیه می شود. در موارد ضعف شدید، گرم نگه داشتن توله و تماس با دامپزشک ضروری است.